Onderzoeken Klimaatwerk in uitvoering

Hoe kunnen gemeenten aan de slag met de kennis over klimaatverandering? 

De ruimtelijke inrichting van steden en bouwwijzen houden vaak geen rekening met extreem weer, en de daarbij komende overlast, schade en hoge kosten. Er is veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van klimaatverandering voor steden. Ook is er steeds meer bekend over klimaatbestendig bouwen. Vanaf 2020 moet klimaatbestendig inrichten onderdeel zijn van beleid en handelen van overheden, zoals de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie van het Deltaprogramma weergeeft.

Maar hoe brengen we de kennis in de praktijk? Hoe komt het van wetenschap naar concrete uitvoeringsplannen? Van professionals bij gemeenten wordt verwacht dat ze voorgenoemde ambitie, ideeën en inzichten uit kennis omzetten in plannen voor de stad. Ook spaart het later geld uit als klimaatadaptatie nu bij beleidsplannen en inrichting van de stad wordt meegenomen.

Om gemeenten en de markt te helpen meer inzicht geven in een aantal praktische vraagstukken is het programma Klimaat werk in uitvoering opgezet, een samenwerkingsverband tussen kennis instellingen en marktpartijen met betrokkenheid van lokale overheden.

Onder leiding van de Hogeschool van Amsterdam werkt het consortium samen met de Hanze Hogeschool Groningen en de Hogeschool van Rotterdam aan het vergroten van kennis over regen- en hittebestendig inrichten van het stedelijk gebied. Het team gaat bij lokale situaties een klimaatbestendige en een niet-klimaatbestendige inrichting vergelijken. Het onderzoek moet resulteren in betere informatie over lokale inrichtingsmogelijkheden, welk effect deze hebben op regen- en hittebestendigheid, en de kosten en baten daarvan.

Het programma heeft tot doel praktisch toepasbare richtlijnen en hulpmiddelen op te stellen over het regen- en hittebestendig inrichten voor de beheerders van openbare ruimte, water en groen. 

In 2021 richt het onderzoek zich op vier thema's: 

1. Waterbergende wegen
2. Groenblauwe daken 
3. Richtlijnen tegen hittebestendigheid 
4. Klimaatbestendig groen

De resultaten van het onderzoek Klimaatwerk in uitvoering worden beschikbaar gesteld via deze website en zijn daarmee vrij toegankelijk voor de gehele sector. In nauwe samenwerking met MKB-Infra en Bouwend Nederland wordt de sector onder meer via Infralokalen geïnformeerd over de resultaten. 
Via de betrokken hogescholen worden ook de toekomstige professionals geïnformeerd. De onderzoeksresultaten van de Hogeschool van Amsterdam zijn ook via de website van de Hogeschool van Amsterdam beschikbaar Klimaatbestendige stad Hogeschool van Amsterdam. Onderzoeken van de Hanzehogeschool Groningen zijn oa hier te vinden https://research.hanze.nl/nl/persons/floris-boogaard/publications/. 

2022

• https://research.hanze.nl/ws/portalfiles/portal/43102965/Digitale_versie_PIT2_Landbouw_Water_en_Voedsel_in_SPREADS_nabewerkt_voor_website.pdf (zie p29) 
• https://www.h2owaternetwerk.nl/vakartikelen/hittestress-en-bewonersparticipatie-bewoners-meten-omgevingstemperatuur-en-komen-met-koele-oplossingen
• https://research.hanze.nl/ws/portalfiles/portal/43166497/Nieuwsbrief_groenblauw_najaar_2022.pdf
• https://www.hva.nl/subsites/en/kc-techniek/publications/publications-general/distance-to-cool-spots-a-practical-design-guideline-for-heat-resilient-urban-areas-copy.html
• https://www.hva.nl/subsites/en/kc-techniek/publications/publications-general/indoor-and-outdoor-heat-stress-reduction-copy.html
• https://www.hva.nl/subsites/nl/kc-techniek/publicaties/publicaties-algemeen/hitte-onderzoek-hva-copy.html
• https://www.hva.nl/subsites/nl/kc-techniek/publicaties/publicaties-algemeen/koelen-blauw-groene-daken-de-stad-copy.html

2021

• https://www.rooilijn.nl/artikelen/hittebestendig-ontwerpen/

2020

• https://www.cooltowns.eu/app/uploads/2020/03/VakbladGroen-02-2020.pdf 
• https://research.hva.nl/en/publications/cool-towns-heat-stress-measurement-protocol-thermal-comfort-asses 
• Hogeschool van Amsterdam, In drie stappen naar de hittebestendige stad. artikel op stadszaken , 9 december 2020
• Klok, L., L. van Zandbrink, A.J. Sijbrandij & D. Wildschut (2020) Zelf hitte meten, Stadswerk magazine 08/2020, 10-12
• Kluck, J., E.J. Klok, A. Solcerová, L. Kleerekoper, L.I. Wilschut, C.M.J. Jacobs en R. Loeve (2020) De hittebestendige stad: Een koele kijk op de inrichting van de buitenruimte. Hogeschool van Amsterdam, Faculteit Techniek, Onderzoeksprogramma Urban Technology. ISBN 978-94-92644-80-0. 131p
• Hogeschool van Amsterdam en KuiperCompagnons (2020) De hittebestendige stad: COOLKIT. Toolkit voor ontwerpers van de buitenruimte. [beste te lezen in pdf reader, niet in internetbrowser]
• Klok, L., J. Kluck, E. Caverzam Barbosa en A. Solcerova (2020) De Thermal Walk – Zelf hitte meten en ervaren. Stadwerk Magazine 02/2020.
• Klok, L., L. van Zandbrink, A.J. Sijbrandij, D. Wildschut & E. Caverzam Barbosa (2020) Hoe heet vond u het afgelopen zomer? Meteorologica 2, 4-7
• Zandbrink, L. van, L. Klok, A.J. Sijbrandij & D. Wildschut (2020) Hittemetingen door inwoners in Amersfoort – inzichten in stedelijke hitte op basis van het meetnetwerk ‘Meet je stad!’ Meteorologica 2, 8-11
• ISSO (2020), Praktijkboek Multifunctionele groene daken en gevels.
• A. Solcerova (2020) Groene daken en gevels. GWWTotaal 24 maart 2020.
• Caverzam Barbosa, E. en E.J. Klok (2020) Weather stations comparison: Measurement analysis. Hogeschool van Amsterdam. 18p
• Caverzam Barbosa, E. en E.J. Klok (2020) Thermal walk in practice – Marineterrein june 18, 2019: Conclusions & interpretations. Hogeschool van Amsterdam. 24p
• Kuenen, K. (2020) Eerste bevindingen in Europees verkoelingsproject Cool Towns. Vakblad Groen, februari 2020, jaargang 76(2): 30-34
• Jacobs, C.J.M., E.J. Klok, M. Bruse, J. Cortesão, S. Lenzholzer, J. Kluck (2020) Are urban water bodies really cooling? Urban Climate (32): 100607. https://doi.org/10.1016/j.uclim.2020.100607
• Spanjar, G., en L. van Zandbrink (2020). Van risico’s voor de volksgezondheid door hitte naar een hittebestendige inrichting van de stad. Rooilijn, 53(1), 51

2019

• Klok, E.J.; A.J. Sijbrandij; D. Wildschut; L. van Zandbrink, E. Caverzam Barbosa (2019) Risicodialoog hitte –maar dan net even anders: met burgers en van onderaf. Impactproject Risicodialoog op basis van zelf meten aan hitte rapport. Hogeschool van Amsterdam, Gemeente Amersfoort, De WAR, 19p
• Wilschut, L.I. (2019b) 4 tips om hittekaarten effectief te gebruiken: Hoe zorg je ervoor dat je collega’s, burgers en bestuurders mee krijgt als het gaat om het aanpakken van hitte in de openbare ruimte? Hittekaarten zijn hierin onmisbaar. Op Biind: Platform voor de fysieke leefomgeving.
• F. de Groot, GWW-Totaal, Klimaatbestedige wijkaanpak in Heemskerk. 23 oktober 2019. 
• Wilschut, L.I. (2019) Zes functies van hittekaarten die helpen met klimaatadaptatie. Op Biind: Platform voo
• r de fysieke leefomgeving.
• EfFact checker: De EfFact checker probeert antwoord te geven op veel praktijkvragen
• A. Grevers, GWW Totaal, Strijd tegen wateroverlast en hittestress; 1 oktober 2019
• R.J. van den Berg en G.J. Verkade, Circulair? Duurzaam ? Wat is dat? GWW-Bouw.nl juni 2019.
• R.J. van den Berg en G.J. Verkade, Samen maken we de buitenruimte. GWW-Bouw.nl juni 2019.
• A. Grevers, GWW Totaal, Samenwerken aan maatschappelijke opdracht; 14 mei 2019
• Kleerekoper, L.; L.I. Wilschut en J. Kluck  (2019) Afstand tot koelte: een verfrissende blik op hitte. In Stadswerk magazine 06/2019 (10-12)
• Hein Corstens, Esther van Kooten Niekerk, Jaap Kolk en Henny Stolwijk (2019) Gemeenten gaan aan de slag met BIM. BIG Nieuws maart 2019.
• Solcerova, A.; E.J. Klok: L.I. Wilschut; L. Kleerekoper; J. Kluck (2019) Heat Resilient Cities – adaptation to extreme temperatures in the Netherlands. Geophysical Research Abstracts, Vol. 21, EGU2019-7049, 2019. EGU General Assembly 2019
• Wilschut, L.I., L. Kleerekoper en J. Kluck (2019) Maak je stad hittebestendig met looptijd-tot-koelte kaarten. Biind.nl | Samenwerken aan thema’s van nu. Online 21 februari 2019.
• Routekaart gemeenten en BIM. Resultaat VNG-Pilotstarter ‘Routekaart Gemeenten en BIM’. Hein Corstens, Joseph Steenbergen, Henny Stolwijk (2019).
• Samen leren samen innoveren, samen werken met BIM in gemeenten. Jaap Kolk, Geert-Jan Verkade (2019).

2018

• BIMbites. Inspiratie voor de verschillende puzzelstukjes bij introductie van BIM. Jaap Kolk e.a. najaar 2018
• SebTALK, najaar 2018: Straten onder water voor klimaatadaptatie
• Solcerova, A. (2018) Natuurlijke verkoeling in steden. Land en Water jaargang 58(12):31, december 2018
• Klok, L., N. Rood, J. Kluck, L. Kleerekoper (2018) Assessment of thermally comfortable urban spaces in Amsterdam during hot summer days. Int J Biometeorol (2018). 
• Kluck, J., R. Loeve, W.J. Bakker, L. Kleerekoper, M.M. Rouvoet, R. Wentink, J.H. Viscaal, E.J. Klok en F.C. Boogaard (2018) The climate is right up your street: The value of retrofitting in residential streets: A book of examples. Amsterdam University of Applied Sciences: Faculty of Technology, research program Urban Technology, ISBN 978-94-92644-06-0. 76p
• Klok E.J., C.J.M. Jacobs, J. Kluck (2018) Hoe verkoelend is water nu echt? Special Klimaatadaptatie, Stichting RIONED en Vereniging Stadswerk Nederland, p14-15
• Klok, E.J. (2018) Hittestress: een onderschatte opgave. Interview in: Inspiratiedocument ‘Een klimaatbestendige provincie Utrecht: aan de slag met ruimtelijke adaptatie’, Natuur en Milieufederatie Utrecht, p17-20.
• Klok, E.J., S. Buchner, J. Kluck, R. Kwekkeboom (2018) Hittekaarten van Amsterdam-Noord: Verkenning van hitte in de buitenruimte van Oostzanerwerf en Tuindorp Oostzaan. Onderzoeksprogramma Urban Technology, Faculteit Techniek, Hogeschool van Amsterdam, 60p
• Klok, E.J., C.J.M. Jacobs, J. Kluck, J. Cortesão, en S. Lenzholzer (2018) The cooling effect of small blue urban spaces is negligible. Poster presented at ICLEI - Resilient Cities 2018 Conference 26-28 April 2018, Bonn, Germany
• Klok, E.J. (2018) Bedroom air temperatures. Figshare dataset. The dataset presents air temperatures measured in 20 bedrooms of terraced houses in Amsterdam, the Netherlands, during an extremely hot summer week in 2016. Doi:auas.5999663.v1
• Klok, E.J. en J. Kluck (2018) Data Zuidas Amsterdam.xls. Figshare dataset. The dataset exists of air temperature data measured at 15 locations on the Zuidas in Amsterdam between 24 June and 7 October 2016. Doi:10.21943/auas.5827914.v1
• Klok E.J. and J. Kluck (2018) Reasons to adapt to urban heat (in the Netherlands). Urban Climate, Vol.23 (March 2018): 342-351
• Kleerekoper, L., A. Koekoek, en J. Kluck (2018) Een wijktypologie voor klimaatadaptatie. Stadswerk Magazine 01/2018, p28-30

Publicaties 2015, 2016 en 2017 programma Klimaatbestendige stad en Duurzaam GWW
Building Changes houd contact met de markt ook na het publiceren. De resultaten van het onderzoek werden tot en met 2018 beschikbaar gesteld via de website van SBRCURnet www.sbrcurnet.nl daarna via www.BuitenRuimte.info en zijn daarmee toegankelijk voor de gehele sector. In nauwe samenwerking met MKB-Infra en Bouwend Nederland wordt de sector geïnformeerd over de resultaten. 
Via de betrokken hogescholen worden ook de toekomstige professionals geïnformeerd de onderzoeksresultaten zijn ook via de website van de Hogeschool van Amsterdam beschikbaar Klimaatbestendige stad Hogeschool van Amsterdam.

Websites
www.buitenruimte.info
www.multifunctioneledaken.nl
www.hva.nl/praktisch/algemeen/etalage/de-stad/de-stad.html 

2017

• SBRCURnet: Haal eenvoudig het beste uit de Duurzame Bouw. Handleiding voor publieke opdrachtgevers, 2017.
• Het klimaat past ook in uw straatje: Klimaatbestendige inrichting voor karakteristieke straten Kluck, J., Loeve, R. & Kleerekoper, L. 2017 In : TVVL Magezine. 3, p. 16-18 Research output: Professional › Article
• Het klimaat past ook in uw straatje: De waarde van klimaatbestendig inrichten. Voorbeeldenboek Kluck, J., Loeve, R., Bakker, W. J., Kleerekoper, L., Rouvoet, M., Wentink, R., Viscaal, J., Klok, E. J. & Boogaart, F. C. 2017 Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 77 p. Research output: Professional › Book
• Het klimaat past ook in uw straatje: De waarde van klimaatbestendig inrichten. Voorbeeldenboek - Uitgebreide online versie Kluck, J., Loeve, R., Bakker, W. J., Kleerekoper, L., Rouvoet, M., Wentink, R., Viscaal, J., Boogaart, F. C. & Klok, E. J. 2017 Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 89 p. Research output: Professional › Book
• Het klimaat past ook in uw straatje: De waarde van klimaatbestendig inrichten. Achtergronden Kluck, J., Loeve, R., Bakker, W. J., Kleerekoper, L., Rouvoet, M., Wentink, R., Viscaal, J., Klok, E. J. & Boogaart, F. C. 2017 Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 49 p. Research output: Professional › Book
• Retrofitting of urban areas: Climate proof for the same cost Kluck, J., Kleerekoper, L., Boogaard, F. & Tipping, J. 2017 14th International Conference on Urban Drainage. Prague Research output: Scientific › Conference contribution
• Selection support framework fostering resilience based on neighbourhood typologies Kleerekoper, L., Kluck, J. & Dobbelsteen, van den, A. 2017 Climate Change Adaptation in North America. Springer Research output: Scientific - peer-review › Chapter
• Slaapkamermeetexperiment hittegolf 2016: Onderzoek naar het verband tussen ventilatiegedrag en de temperatuur in slaapkamers tijdens een hittegolf Klok, E. J., Gozems, N., Rood, N., Piersma, N. & Kluck, J. 2017 Unknown Publisher. 27 p. Research output: Scientific › Report
• De klimaatbestendige wijk: Onderzoek voor de praktijk Kluck, J., Kleerekoper, L., Klok, E. J., Loeve, R., Bakker, W. J. & Boogaard, F. C. Apr 2017 Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 97 p. (Publicatiereeks Faculteit Techniek; no. 10) Research output: Professional › Book
• Vitale Groene Stad: Het klimaat past ook in uw straatje. De waarde van klimaatbestendig inrichten Bruinenberg, J., Kleerekoper, L. & Kluck, J. Jun 2017 01 ed. Entente Florale Nederland. 4 p. Research output: Professional › Book editing
• Klimaatadaptatie op basis van wijktypen: Direct inzicht in diverse toepasbare maatregelen Kleerekoper, L., Kluck, J. & Koekoek, A. 23 Nov 2017 In : RO magazine. 35, p. 38-41 Research output: Professional › Article

2016

• SBRCURnet: Duurzame begroeide daken: Via groen naar geel, blauw en rood, 2016.
• SBRCURnet: De groene ingenieur: Een handleiding om bestaande constructies te berekenen voor het ontwerpen van groene daken, 2016.
• Selection support framework fostering resilience based on neighbourhood typologies, Kleerekoper, L., Kluck, J. & Dobbelsteen, van den, A. 2016 Research output: Other research output › Paper
• The integration of storm water flooding and thermal stress potential in Tainan (Taiwan) and Groningen (Netherlands). Boogaard, F., Chen, Y-C., Kluck, J., Yang, S-R., Lin, T-P. & van der Meulen, L. 2016 Research output: Other research output › Paper
• Voor hetzelfde geld klimaatbestendig: Voorbeelden klimaatbestendige inrichting voor veelvoorkomende karakteristieke straten Kluck, J., Bakker, W. J., Kleerekoper, L., Rouvoet, M., Wentink, R., Klok, E. J. & Loeve, R. 2016 Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 46 p. Research output: Professional › Book
• Voor hetzelfde geld klimaatbestendig: Voorbeelden klimaatbestendige inrichting. Achtergronden Kluck, J., Bakker, W. J., Kleerekoper, L., Rouvoet, M., Wentink, R., Klok, E. J. & Loeve, R. 2016 Hogeschool van Amsterdam, Kenniscentrum Techniek. 48 p.
• Research output: Professional › Book Mensen leven langer in een goed microklimaat Pijpers, J. R. . R., van Esch & Kluck, J. 16 Apr 2016 In : RESPONS. Research output: Professional › Article
• Voor hetzelfde geld klimaatbestendig, Voorbeelden klimaatbestendige inrichting voor veelvoorkomende karakteristieke straten. Voorbeeldenboek Kluck, J. 16 May 2016 HVA Publicaties. Research output: Professional › Book
• Floodfighting in Almere: onderzoeksresultaten hydraulisch functioneren wadi’s en doorlatende verharding. Boogaard, F., Feringa, K., Hof, A. & Kluck, J. 31 May 2016 In : H2O-online. 6 p. Research output: Professional › Article
• Voor hetzelfde geld klimaatbestendig: herinrichting van de openbare ruimte: voorbeelden van klimaatbestendige inrichting voor veelvoorkomende karakteristieke straten.  Kluck, J. & Loeve, R. 8 Jul 2016 In : Stad + Groen. 2016, 4, p. 56-57,59 Research output: Professional › Article
• Reasons to adapt to urban heat (in the Netherlands) Klok, E. J. & Kluck, J. 11 Nov 2016 In : Urban Climate. Research output: Scientific - peer-review › Article

2015

• SBRCURnet: Halftime: Handreiking voor de praktijk, 2015.
• SBRCURnet: Duurzame Grond-, Weg- en Waterbouw: project Venuslaan gemeente Molenwaard, 2015.
• SBRCURnet: Waar koop ik een duurzaam multifunctioneel dak? Handreiking voor dakeigenaren, 2015.
• Advies ontwerp olifantenverblijfplaats Artis. Termes, A. P. P. & Kluck, J. 2015 Unknown Publisher. Research output: Professional › Book
• De klimaatbestendige weg, voor RWS i.s.m. Tauw. Termes, A. P. P. & Kluck, J. 2015 Unknown Publisher. Research output: Professional › Book
• Removal efficiency of storm water treatment techniques:standardized fulll scale laboraty test Boogaart, F. C., van der Ven, F., Langeveld, F. C., Kluck, J. & van der Giesen, N. 2015 In : Urban Water Journal. Research output: Professional › Article
• Storm water flooding Amsterdam, from a quick Scan analyses to an action plan Kluck, J., Boogaart, F. C., Goedbloed, D. & Claassen, M. 2015 8 p. Research output: Other research output › Paper
• Hogeschool van Amsterdam start onderzoek om steden klimaatbestendiger te maken. Kluck, J.1 Mar 2015In : Waterforum online. Research output: Professional › Article
• Tegen de ZondvloedvKluck, J. 18 Mar 2015 In : Wetenschapskatern Folia Magazine. 24, p. 34-37 Research output: Professional › Article
• Studie klimaatverandering en stad Kluck, J.26 Mar 2015 Research output: Professional › Web publication/site.

2014

• SBRCURnet: Kostenindicaties van klimaatmaatregelen in de stad, 2014.

Voor downloads van de publicaties van de Hogeschool van Amsterdam zie publicaties Klimaatbestendige stad Hogeschool van Amsterdam.