Schaduw en groen tegen de hitte
Gemeenten hebben de opdracht om vanaf 2020 wijken/straten klimaatbestendig (her) in te richten. Dat betekent ook hittebestendig. Voor wateroverlast en waterveiligheid weten we ongeveer hoe dat moet. Wat hitte betreft is het minder duidelijk en dat is zorgelijk, want hitte kan grote problemen geven. Hitte kan leiden tot extra sterfte en zal bovendien de stad steeds vaker erg onaangenaam maken. Duidelijk is dat er maatregelen nodig zijn op het sociale vlak (onder meer in de zorg), aan gebouwen (koele binnenruimtes) en in de buitenruimte.
Nieuw: bekijk hier de kennissessie over dit onderwerp van 9 december 2021.
Het praktijkonderzoek 'Hitte richtlijnen' biedt gemeenten drie concrete ingrepen om de openbare ruimte hittebestendig in te richten:
- Afstand tot koelte: er moet binnen 300 meter loopafstand van iedere woning een aangename een aantrekkelijke koele verblijfsplek liggen.
- Looproutes in de schaduw: ten tweede is het belangrijk dat bekende looproutes zich voor minimaal 40 procent in de schaduw bevinden.
- Groen in de buurt: als laatste moet een gemeente genoeg groenvoorziening bevatten om verdamping te laten optreden en de gemiddelde luchttemperatuur te beperken.
Klik hier voor een artikel op Stadszaken met meer info over deze drie richtlijnen. Een uitgebreider artikel van Rooilijn staat hier.
Stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, projectontwikkelaars en watermanagers bij gemeenten weten nog onvoldoende welke eisen ze moeten stellen aan nieuwe hittebestendige ontwerpen van de stad, van wijken en van straten. Ze weten nog niet wat een hittebestendig ontwerp is en welke maatregelen nodig zijn om een hittebestendig ontwerp te realiseren. Kortom, de hitteopgave is nog onvoldoende gekend. Daarom is het het doel van dit onderzoek professionals handvatten te geven om per locatie en situatie de hitteopgave te kunnen duiden en om te komen tot concrete ontwerpeisen en ontwerpen. Daartoe is ook beter inzicht in het verkoelende effect van hittebeperkende maatregelen nodig (bijvoorbeeld van een bomenrij, een groene gevel, of lichtgekleurd asfalt).
De hogeschool van Amsterdam heeft in 2018 en 2019 onderzoek uit gevoerd naar:
- De hitteopgave:
- Wat is de hitteopgave van een stad/wijk/straat?
- Welke data en kennis (bijvoorbeeld hittekwetsbaarheidskaarten) zijn nodig
- Hittemaatregelen
- Welke maatregelen in de openbare ruimte en aan de schil van gebouwen zijn het meest effectief, efficiënt en toepasbaar? (bijvoorbeeld schaduw, bomen, gevelgroen, kleur en materiaal)
- Ontwerprichtlijnen voor de hittebestendige inrichting van de stad
- Hoe vertaal je de hitteopgave in maatregelen naar ontwerprichtlijnen voor professionals?
- Welke ontwerprichtlijnen werken in de praktijk?
Adviesrapport Hittebestendige stad
Op straat wil je het ook aangenaam en leefbaar houden, je wilt tenslotte buiten kunnen genieten van mooi weer, ook wanneer het 30 graden is. Het tweejarig onderzoek en het adviesrapport gaan daarom over hoe je zowel de lucht- als het gevoelstemperatuur in de stad zo laag mogelijk houdt tijdens hete dagen. Wij bieden specifieke en meetbare ontwerprichtlijnen die gemeenten kunnen hanteren bij het (her)inrichten van hun openbare ruimten om dat te realiseren.
De hitteopgave voorbij
Met de voorgestelde en toetsbare richtlijnen uit het adviesrapport wordt de hitteopgave tot eenvoudige hanteerbare regels teruggebracht, voor alle steden in Nederland. Maar het gaat de hitteopgave ook voorbij. Naast dat de toepassing van de richtlijnen het mogelijk maakt om hitte als een extra ontwerpeis bij een (her)inrichtingsproject te hanteren, wordt de stad ook echt fijner, mooier en aantrekkelijker wanneer je bijvoorbeeld meer groen meeneemt in de ontwerpplannen!
Het onderzoeksconsortium
De Hogeschool van Amsterdam, Hanzehogeschool Groningen, Wageningen Environmental Research (WENR) en Tauw vormen het consortium De Hittebestendige Stad met tien gemeenten en twee gemeentelijke samenwerkingsverbanden (RIVUS en BUCH) en Buiten Ruimte (MKB-Infra, Building Changes).
De publicatie is een vervolg op de publicatie Het klimaat past ook in uw straatje: De waarde van klimaatbestendig inrichten een voorbeeldenboek.
Download hier het adviesrapport: De Hittebestendige stad.
Webinar
Op vrijdag 29 mei werden de eindresultaten van het onderzoeksproject De Hittebestendige Stad gepresenteerd tijdens een webinar. Het webinar was ter vervanging van het geplande symposium van 10 juni. Kijk hier de webinar terug:
Webinar De Hittebestendige Stad from HvA - Faculteit Techniek
De CoolKit: Toolkit voor ontwerpers van de buitenruimte
Het onderzoeksteam heeft, in samenwerking met KuiperCompagnons, het onderzoek De Hittebestendige stad vertaald in een CoolKit. Deze is speciaal ontwikkeld voor ontwerpers van de ruimtelijke omgeving.
De CoolKit is bedoeld om de belangrijkste handvatten voor het ontwerp van een hittebestendige stad aan te reiken en te visualiseren, zodat ze één op één kunnen worden toegepast in de dagelijkste praktijk.
De CoolKit geeft stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten en projectontwikkelaars enerzijds informatie over de oorzaken van hittestress en biedt anderszijds bruikbare ontwerprichtlijnen voor de herontwikkeling van buurten en straten in de stad. De richtlijnen geven daarbij voldoende vrijheid om eigen invulling te geven aan het daadwerkelijke ontwerp, gericht op de specifieke lokale situatie van de buurt of straat.
Download de CoolKit hier: Hogeschool van Amsterdam en KuiperCompagnons (2020) De hittebestendige stad: COOLKIT. Toolkit voor ontwerpers van de buitenruimte.
Afstand-tot-koelte: een verfrissende blik op hitte
Hoe kunnen afstand-tot-koelte-kaarten ons helpen?
Afstand-tot-koelte-kaarten geven inzicht in de spreiding van koele plekken in de stad. De kaarten zijn afgeleid van een gevoelstemperatuurkaart. In één oogopslag valt op een kaart te zien waar vooral een tekort is aan koele plekken. Ook geeft een kaart inzicht in hoeveel huizen baat hebben bij één strategisch gekozen koele plek. De afstand-tot-koeltekaart kan dus helpen om strategische locaties te kiezen voor vergroening.
De kaart kan worden ingezet als tool bij her- of nieuwe inrichtingen. Door een ontwerprichtlijn als een maximale afstand van 300 meter tot koelte of groen vast te leggen in beleid, kunnen ontwerpers aan de tekentafel zorgen dat groen en koelte voor iedereen bereikbaar zijn.
Een afstand tot koelte is vooral een oplossing voor de situatie overdag. Om oververhitting van en in de stad tijdens hittegolven te beperken, dienen de gemiddelde dag- en nachttemperaturen voldoende laag te blijven.
Waarom steden inrichten op extreme hitte?
Extreme hitte heeft veel gevolgen voor de stad
bron: ruimtelijkeadaptatie.nl
Welke gevolgen van extreme hitte in de stad geven aanleiding om maatregelen te nemen en ruimtelijke aanpassingen te doen?” Deze vraag stellen Lisette Klok en Jeroen Kluck zich in het artikel ‘Reasons to adapt to urban heat (in the Netherlands)’, onlangs verschenen in Urban Climate.
Veel gemeenten stellen de vraag: ‘In hoeverre is hittestress voor steden in Nederland een probleem dat met inrichtingskeuzes moet worden beperkt?’
Wat zijn de redenen om onze steden aan te passen aan hitte?
Extreme hitte in het stedelijk gebied kan veel verschillende effecten hebben die aanleiding geven om aanpassingen te doen. Dit is te zien in de mind-map die op basis van een literatuurstudie naar de effecten van extreme hitte voor Nederlandse en buitenlandse steden is gemaakt.
Uit deze analyse kwam naar voren dat de gevolgen van extreme hitte eigenlijk onderverdeeld kunnen worden in vijf categorieën: gezondheid, stedelijke netwerken, drink- en oppervlaktewater, stedelijke buitenruimte en leefbaarheid. Deze categorieën en de gepresenteerde gevolgen daarin zijn vaak met elkaar verbonden. Zo heeft een verminderde drinkwaterkwaliteit door toenemende hitte (categorie: water) gevolgen voor de gezondheid en zijn slaapproblemen door hitte (categorie: gezondheid) veelal het gevolg van verminderd comfort in gebouwen (categorie: leefbaarheid).
Mind-map van de belangrijkste gevolgen van extreme hitte voor de stad, gebaseerd op Klok en Kluck (2018).
Wat is de meest verrassende uitkomst van de studie?
Door alle verschillende effecten van extreme hitte voor het stedelijk gebied op een rijtje te zetten, werd het goed duidelijk dat er verschillende probleemeigenaren en domeinen zijn die aan de lat staan om de gevolgen van extreme hitte te verminderen. Het maken van specifieke hittebestendige inrichtingskeuzes in de openbare ruimte of op particulier terrein, ‘ruimtelijke adaptatie’, kan de hitteproblemen van een stad slechts deels verminderen. Om hitte-gerelateerde gezondheidsproblemen op de korte termijn te verminderen bijvoorbeeld, zijn instrumenten zoals hitteplannen veel effectiever dan ruimtelijke adaptatie. Ook zijn aanpassingen aan gebouwen, zoals het realiseren van zonwering of ventilatie, effectiever om de temperatuur in gebouwen aangenaam te houden dan het doen van aanpassingen in de buitenruimte. Ruimtelijke adaptatie is vooral belangrijk om de buitenruimte koel en leefbaar te houden tijdens hete dagen. Vervolgens draagt het indirect bij aan een optimaal binnencomfort en het verminderen van hittegerelateerde gezondheidsproblemen. Om alle gevolgen van extreme hitte in de stad te kunnen beheersen zal het onderwerp dus aandacht moeten krijgen vanuit verschillende disciplines, zoals stedenbouw, ruimtelijke ordening, woningbouw, vastgoed, gezondheidszorg en hulpverlening.
Elk van de gepresenteerde gevolgen in de mind-map is op een andere manier gerelateerd aan temperatuur: sommige hebben een duidelijk verband met de buitentemperatuur (zoals uitzetten van rails en brugdelen), terwijl andere gerelateerd zijn aan de binnentemperatuur (zoals slaapproblemen en de arbeidsproductiviteit). Bovendien treden sommige effecten pas op of worden sterker na een aaneengesloten reeks van hete dagen (waterkwaliteit, comfort in gebouwen), terwijl andere gevolgen al kunnen optreden op een enkele hete dag (een stroomstoring of druk op de buitenruimte). Tot slot is er ook nog onderscheid te maken tussen gevolgen die aan hoge nacht- of hoge dagtemperaturen gerelateerd zijn. Hierdoor ontstaat de vraag of tijdens een stresstest echt alle te maken tussen gevolgen die aan hoge nacht- of hoge dagtemperaturen gerelateerd zijn. Hierdoor ontstaat de vraag of tijdens een stresstest echt alle kwetsbaarheden ten aanzien van hitte in kaart gebracht kunnen worden met één of enkele hittekaarten. Dit is een onderwerp dat aandacht zal krijgen in het HvA-onderzoeksproject ‘De Hittebestendige Stad’ dat van start is gegaan.